مقدمه:
استيگلر وهمکاران او(1996) معتقدند که فرهنگ آموزش مثل هر فرهنگ ديگري در جنبه هاي مختلف شامل عناصري است که در قالب سنت هاي رايج مورد قبول واقع مي شوند. برخي از اين عناصر مانند کتابهاي درسي و برنامه هاي آموزشي و درسي را کارشناسان خبره تهيه مي کنند. برخي از جمله شکل و ساختار امور آموزشي (مانند ساعات آموزش و ميزان آن و روشهاي ارزشيابي آموزشي )به طور مشخّصي تعريف مي شوند و نهايتا برخي ديگر از باورها و انتظارات دانش آموزان و معلمان درباره نقش و هدفهايشان از فعاليتهاي آموزشي و فرايند ياددهي- يادگيري ناشي مي شوند.مجموعه اين عوامل تا حدود زيادي آن چه را که در کلاس درس روي خواهد داد مشخص مي کنند.
آنچه در فرايند ياددهي- يادگيري در کلاس درس اثر مي گذاردتا حدود زيادي به کارکردهاي عناصري از فرهنگ آموزش مربوط مي شود که در قالب برنامه هاي درسي ارائه مي شوند و معلّم و دانشآموزان در کلاس درس از انها استفاده مي کنند.
معلمان و دانش آموزان با باورها و انگيزه هاي متفاوتي به کلاس درس مي آيند. باورها و انگيزه هاي آنان در فرايند ياددهي- يادگيري تأثير شگرفي دارند و فعاليتهاي آموزشي کلاس درس را تا حدود زيادي تحت تأثير خود قرار مي دهند مثلا اين که دانش آموزان با چه پيش فرضهايي به کلاس درس رياضي مي آيند و معلّم توانايي هاي دانش آموزان را در فهم مسائل رياضي چگونه ارزيابي مي کند. پاسخ اين سؤال ها در فعاليتهاي آموزشي معلم در کلاس تأثير زيادي دارد. اگر دانش آموزان براي حل مسائل رياضي فقط اين باور را داشته باشند که بايد به دنبال يک جواب صحيح رفت بيش از آن که به راه حلها و تفکر در فهم مسئله و چگونگي ان بانديشند به يافتن و بيان پاسخ صحيح اکتفا خواهند کرد. صرف نظر از اين که تا چه حد مسئله را فهميد يا راههاي مختلف حل آن را آزموده باشند.
به باور پژوهشگران آموزش رياضي روش حاکم بر کلاسهاي درس رياضي ژاپن تا حدود زيادي حرفه اي و مشابه باور کساني است که فعاليّت هاي تخصصي مربوط به رياضي کار مي کنند. در اين روش،يک مسئله فقط يک جواب ندارد و فهم مسئله همان قدر ارزشمند است که حل آن و اساساً پيدا کردن پاسخ سوال همراه با تبيين روش و يا روش هاي حل ان است که اصالت پيدا مي کند. معلمان ژاپني در کلاس هاي درس - به ويژه درس رياضي- به طور حرفه اي با دانش آموزان روبه رو مي شوند. انها بيش از يافتن پاسخ براي سوال ، بر فرايند فهم و حل مسئله تأکيد مي ورزند. معلمان ژاپني بخش قابل توجهي از وقت کلاس را به تبيين توضيح و تفهيم مسائل مي گذرانند. انها به جاي اين که نقش خود را در حد تأکيد يا ردّ پاسخهاي دانش آموزان در کلاس درس پايين بياورند با فراهم آوردن زمينه هاي لازم براي تبادل نظر و تعامل ميان دانش آموزان در ارتباط با مسائله ، فهم آن و يافتن راههاي مناسب براي حل آن معطوف مي دارند و بر اين مهم تأکيد مي کنند که فقط پاسخ مسئله کافي نيست؛و چرايي ها و چگونگي ها نيز در فرايند حل مسئله بسيار مهم و حياتي هستند.
در اين مقاله با بيان نمونه اي عيني از يک کلاس درس رياضي پنجم ابتدايي در ژاپن، تلاش مي شود تا ساختار، روش و ويژگي هاي برجسته اين کلاس درس تبيين شوند. براي اين کار، ابتدا ساختار
آموزش رياضي را در کلاس هاي درس دوره ابتدايي توصيف مي کنيم. سپس با ارائه يک نمونه از آموزش مفاهيم پايه هندسه در کلاس پنجم ابتدايي، به بيان برخي از مهمترين روش هاي توجه و تأکيد بر تفکر دانش آموزان در جريان آموزش رياضي مي پردازيم.
هدف و روش تحقيق:
هدف اين مقاله بيان ساختار،روش و ويژگي هاي برجسته کلاس درس رياضي دوره ابتدايي در ژاپن است. روش هايي که معلّمان و دانش آموزان را در تعامل با يکديگر ياري مي دهد تا آموزش اثر بخشي را در کلاس درس رياضي سازماندهي کنند و در مسير دستيابي به هدف هاي آموزشي به پيشرفت هاي تحسين برانگيزي نايل شوند. روش هايي که در آموزش رياضي بيشتر بر پايه فهم مسئله استوار است و به جاي تمرکز بر روش سخنراني معلم(معلم محور)، به روش مباحثه اي دانش آموزان (دانش آموز محور) متمرکز شده است و مي کوشد تا بيش از توجه به هدف ها و انتظارهاي ياددهنده به توانايي ها، نيازها و فعاليت هاي يادگيرنده در فرايند ياددهي- يادگيري توجه و تأکيد کند.
در اين مطالعه از روش پژوهش توصيفي و براي جمع آوري اطلاعات از روش هاي مشاهده و مصاحبه استفاده شده است. نگارنده با دست کم مشاهده يک روزه از کلاسهاي درس رياضي يارده مدرسه ابتدايي در استان گيفو، آي چي و مي يه و مصاحبه با معلمان آنها در زمينه روس هاي آموزش رياضي و نقش فعاليت دانش آموزان در فرايند ياددهي- يادگيري، کوشيده است ويژگي هاي اصلي روش آموزش رياضي معلمان ژاپني در درس رياضي را تبيين کند. به علاوه، براي مطالعه موردي نيز استفاده شده است. مدرسه ابتدايي کومنو در شهر ناگويا به عنوان نمونه مورد مطالعه برگزيده شده است. محقق به عنوان مشاهده گري فعال بيش از بيست و يک ساعت به مشاهده منظم و ضبط ديداري- شنيداري کليه فعاليت هاي آموزشي کلاس درس رياضي سال پنجم ابتدايي(درس آموزش مفاهيم پايه هندسه)پرداخته است. همچنين پس از تجزيه و تحليل مشاهدات در مصاحبه هايي با معلمان مدرسه ابتدايي کومنو، به ويژه معلم کلاس پنجم آن (آقاي ايشي کاوا) در زمينه هاي مختلف مربوط به آموزش رياضي، روش هاي تدريس و فرهنگ آموزش رياضي در ژاپن ، راه هاي پرورش حرفه اي معلمان در عرصه بهبود کيفيت آموزش رياضي و نقش برنامه هاي درسي و محتواي آموزش رياضي در بکارگيري روشهاي نوين تدريس رياضي در کلاس درس به گفت وگو نشسته است.
روش آموزش رياضي در دوره ابتدايي
کلاس هاي درس رياضي در دوره ابتدايي ژاپن بيشتر از قاعده و قالب مشخّصي پيروي مي کنند و تا حدود زيادي از فرايند تعريف شده و قابل پيشبيني تشکيل شده اند. اين گونه کلاس ها معمولا با طرح يک مسئله از سوي معلم آغاز مي شوند. مسئله اي که معلم براي ايجاد انگيزه تفکر در دانش آموزان آن را در طرح درس خود آورده است. سپس دانش آموزان دقايقي براي يافتن پاسخ مسئله به تنهايي يا به کمک يک ديگر به تفکر مي پردازند. پس از اين که بيشتر آنان حداقل يک راه حل مشخص را براي مسئله پيدا مي کنند، بحث پيرامون راه هاي مختلف حل مسئله آغاز مي شود. معلم از بعضي از دانش آموزان مي خواهد تا به ترتيب پاي تخته سياه بيايند و روش خود را براي حل مسئله توضيح دهند. پس از توضيح هر يک از دانش آموزان، معلم از آنها مي خواهد تا نظر خود را درباره راه حل هاي ارائه شده بيان کنند و دانش آموزان به طور آشکار در اظهار نظر در اثبات يا نفي راههاي ارائه شده مي پردازند. پس از بيان راه حل هاي مختلف در ارتباط با مسئله مطرح شده، معلم از دانش آموزان مي خواهد تا راه حل هاي ارائه شده را با يک ديگر مقايسه و با محتواي کتاب درسي تطبيق دهند. در اين مرحله است که دانش آموزان کتاب هاي درسي خود را مي گشايند و راه حل هاي خود را با آنچه در کتاب بيان شده است، مقايسه مي کنند. آنگاه معلم از دانش آموزان مي پرسد:"آيا کسي راه حل ديگري متفاوت با آنچه بيان شد، پيدا کرده است؟ آيا روشي متفاوت با آنچه در کتاب بيان شده است پيدا کرده ايد؟" پس از پاسخ احتمالي دانش آموزان به اين سؤالات که بيشتر براي جلب توجه دانش آموزان به ادامه بحث مطرح مي شوند، معلم خود به مقايسه اي کوتاه ميان راه حل هاي ارائه شده مي پردازد و آنها را در ارتباط با محتواي کتاب درسي تبيين مي کند. آنگاه از دانش آموزان مي خواهد اگر سؤالي دارند مطرح کنند و در نهايت از آنها مي خواهد که کل جريان کلاس را مرور، بازبيني و ارزيابي کنند و حاصل را در يک بند(پاراگراف)در دفترچه هاي خود بنويسند. يادداشت هاي دانش آموزان در دقايق پاياني کلاس به عنوان جمع بندي مباحث کلاس تلقي مي شود، ارزيابي آنها از کلاس درس را نشان مي دهد.اين خود منبعي براي خودانديشي معلم و دانش آموزان و راهنمايي براي بهبود فرايند ياددهي- يادگيري به حساب مي آيد.
کلاس درس مورد مطالعه: آموزش مفاهيم پايه هندسه
در اينجا، با بيان نمونه مورد مطالعه- کلاس پنجم مدرسه ابتدايي کومنو- محقق مجموعه فعاليت هاي آموزشي کلاس درس رياضي در رابطه با آموزش مفاهيم مفاهيم پايه هندسه را در تاريخ بيست و هشتم اکتبر1996 در جدول زير نشان داده شده است.
در اين درس، ابتدا معلم کلاس شکل هندسي مشخّصي را که متناسب با محتواي کتاب درسي تهيه کرده بود، روي تخته سياه قرار داد(شکل شماره1). آنگاه از دانش آموزان سؤال کرد:"آيا مي دانيد اين شکل چه نام دارد؟" "در کجا شکلي شبيه اين را ديده ايد؟" بعضي از دانش آموزان پاسخ دادند که شبيه اين شکل را در پارک کودکان ديده اند. سپس معلم از دانش آموزان پرسيد:"چگونه مي توانيم مساحتهاي قسمت هاي 1،2،3،4را محاسبه کنيم؟" براي درک بهتر مسئله معلم از اشاره کودکان استفاده کرد و شکل هندسي ارائه شده را با گوشه اي از پارک کودکان تطبيق داد. او بخش هاي 1،2،3،4 را به قسمت چمن پارک کودکان و بخش… را به پياده رو تشبيه کرد و با تکرار مجدد مسئله،از دانش آموزان خواست به مدت ده دقيقه به تفکر بپردازند و راه حل مسئله را پيدا کنند. در اين فاصله، معلم به ميان دانش آموزان آمد و به سؤالات آنها پاسخ داد. برخي دانش آموزان از معلم خواستند که صورت مسئله را دوباره توضيح دهد. معلم دانش آموزاني را مه هنوز مسئله را کاملا متوجه نشده بودند، پاي تخته سياه گرد آورد و بار ديگر مسئله را توضيح داد. آنگاه، پس از آن که دريافت که بيشتر دانش آموزان راه حل مشخّصي را براي مسئله پيدا کرده اند، از آنان خواست تا پاي تخته سياه بيايند و راه حل خود راغ توضيح دهند. شش دانش آموز از فرصت داده شده استفاده کردند و راح حل هاي خود را ارائه دادند.در اينجا به ذکر دو مورد اشاره مي شود. يکي از دانش آموزان (خانم تاکاهاشي) توضيح داد:«چون اين شکل هندسي يک متوازي الاضلاع است، از روش محاسبه مساحت متوازي الاضلاع حل مي شود؛ با اين تفاوت که بايد مساحت قسمت…يعني پياده روها از آن کم شود. در اين صورت، مساحت شکل هندسي به دست مي آيد». دانش آموز ديگري (آقاي کوزاوا) راه حل خود را اين گونه توضيح داد:«قسمت…در شکل هندسي که به صورت پياده روها ظاهر شده است، شکل هندسي ارائه شده را در قالب چهار ذوزنقه نمايان مي کند. پس محاسبه مساحت چهار ذوزنقه و جمع آنها، پاسخ مسئله را به دست مي دهد».
نظرات شما عزیزان:
یوسف 
ساعت13:01---7 اسفند 1390
وب خوبی داری ام ازمطالب شما نمی شود استفاده کرد چون روی کامپیوتر کبی نمی شود.
تبادل
لینک هوشمند
